Conflicten bij nalatenschap

Wanneer iemand komt te overlijden is de erfenis wellicht niet het eerste waar je als nabestaande bij stil zult staan. Toch komen conflicten bij nalatenschap helaas vaak voor, deze onenigheden kunnen nog lang voortduren. Er zijn verschillende methoden om conflicten bij nalatenschap te beperken, al kunnen problemen niet altijd geheel weggenomen worden. Een goede voorbereiding kan veel problemen binnen de familie voorkomen, evenals begeleiding door een onafhankelijke partij zoals een notaris of mediator.

Nederlands Erfrecht

In Boek 4 van het Nederlandse Burgerlijk Wetboek is vastgelegd wat er met de goederen en/of schulden van een overleden persoon gebeurt. Binnen deze wetgeving zijn er mogelijkheden om nuances aan te brengen, zoals donaties aan goede doelen of het uitsluiten van specifieke personen. Toch is het niet mogelijk om direct verwanten zomaar uit te sluiten van (een deel van) de erfenis, ook niet wanneer dit in een testament bepaald wordt.

Juridische kennis kan conflicten bij nalatenschap voorkomen

Het opstellen van een testament geeft handvatten aan de nabestaanden om de afwikkeling in goede banen te leiden. Zeker wanneer er voor het overlijden al onenigheid in de familie woedt, kan een testament duidelijkheid bieden. Het kan overigens ook nieuwe conflicten in het leven roepen, bijvoorbeeld wanneer een ouder duidelijk partij kiest voor één kind boven andere kinderen. Een testament op papier die de persoon zonder juridische toetsing heeft opgesteld heeft geen waarde wanneer de inhoud niet overeenstemt met de regelgeving in het Wetboek van Strafrecht. Daarnaast dient een handgeschreven akte in bewaring te worden gegeven bij een notaris. Dit geldt overigens voor Nederland, in België is dit geen verplichting. Een notaris, advocaat of mediator kan assistentie bieden bij de juridische toetsing.

Iemand uitsluiten van een erfenis

De enige personen die niet volledig onterfd kunnen worden zijn de kinderen. Ook bij onterving zal een kind nog 50% van erfenis kunnen opeisen. Dit betreft overigens de financiële middelen, niet de bezittingen. Voor een 100% onterving zal het kind zelf in moeten stemmen, de partner van het kind kan wel onterfd worden. Het is wel mogelijk om de partner te onterven, in dat geval is er nog een zes maanden periode van vruchtgebruik van toepassing voor de onterfde partner.

Erfenis verwerpen of beneficiair aanvaarden

Het is mogelijk om als erfgenaam de erfenis te verwerpen, bijvoorbeeld wanneer de overledene schulden heeft. Dit is mogelijk tot uiterlijk drie maanden na het overlijden. Het gevolg is wel dat de erfenis inclusief schuld naar andere familieleden gaat. Wanneer al deze ‘lagen’ de erfenis verwerpen zal de schuld naar de Nederlandse Staat gaan. Het is ook mogelijk om de erfenis beneficiair te aanvaarden. Dan aanvaard je de erfenis alleen in het geval dat er meer bezittingen dan schulden zijn. Ook dit is mogelijk tot uiterlijk drie maanden na het overlijden van het familielid.

De beste methode om conflicten bij nalatenschap te voorkomen is de regel van de wet zo strak mogelijk na te leven. Hiermee worden persoonlijke relaties en emoties zoveel mogelijk verbannen uit het proces. Een specialist kan hierover meer vertellen, en de mogelijke trajecten verder toelichten.
Wanneer er iemand binnen de familie komt te overlijden kunnen de emoties hoog oplopen. Er moeten veel zaken geregeld worden, wanneer de laatste eer is bewezen moet ook nog de nalatenschap geregeld worden. In deze situaties worden de familiebanden op de proef gesteld. Bestaande conflicten worden uitvergroot, en bij het verdelen van de erfenis kun je een kant van jouw naaste familieleden te zien krijgen die je nooit eerder hebt meegemaakt. Op deze pagina geven we een aantal handvatten om bij nalatenschap een familieruzie op te lossen, en waar mogelijk conflictsituaties te voorkomen.

Familieruzie bij nalatenschap

Een familieruzie bij een nalatenschap is vaak al te voorkomen voordat een sterfgeval plaatsvindt. Vraag aan een mediator welke maatregelen je kunt nemen. Hier volgen een aantal punten, die kunnen helpen een familieruzie te voorkomen:

1. Stel een testament op

Wanneer er een testament wordt opgesteld waarbij meerdere kinderen betrokken zijn, is het aan te raden om ieder een gelijk deel na te laten. Zelfs wanneer de band met één kind veel beter of slechter is, of wanneer een kind de mantelzorg op zich heeft genomen. Het is dan beter om tijdens het leven dit kind iets te schenken, al moet je hiermee wel voorzichtig mee omgaan. Zo kun je iemand een vergoeding geven, of betalen voor een vervoermiddel wanneer een kind vaak de ouder bezoekt. Door een natuurlijk verband te scheppen tussen de extra zorg en de ‘beloning’ zal de rest van de familie dit ook beter kunnen accepteren.

2. Onterven is geen oplossing

Zelfs wanneer iemand een kind heeft waarbij de relatie totaal vergiftigd is, mag dat geen reden zijn om dit kind te onterven. Niet alleen kan dit extra spanning plaatsen op de relatie tussen broers en zussen, een kind heeft een wettelijk bepaald recht op een deel van de erfenis. Dit betreft overigens alleen geld, niet goederen. Bij een onterving kan het kind de gang naar de rechter maken, wat de frictie binnen de familie alleen maar zal verergeren.

3. Zorg voor voldoende documentatie

Het opstellen van een testament is voor iedereen aan te raden, met alleen mondelinge beloftes kom je niet ver tijdens het verdelen van de nalatenschap. Een testament kan tussentijds herzien worden, op basis van een nieuwe situatie bij de persoon in kwestie, of bij familieleden. Het is goed om alle directe familieleden hiervan op de hoogte te houden, zodat er achteraf geen verrassingen uit voortkomen. Dit kan indien mogelijk in groepsverband besproken worden, in het bijzijn van een neutrale tussenpersoon of gespreksleider.

4. Bespreek nalatenschap met familieleden

Niet iedereen hecht dezelfde waarde aan specifieke bezittingen. Wanneer dit mogelijk is kun je de familieleden voor het overlijden al betrekken bij de verdeling. Laat kinderen uitspreken of ze een sterke behoefte hebben aan specifieke bezittingen, en of de andere kinderen dit bereid zijn aan hun broer of zus over te dragen. Wanneer het niet mogelijk is hierbij een consensus te bereiken, kun je de bezitting in kwestie verloten. Dit lijkt een lugubere handeling, maar het kan familieruzies voorkomen. Wees niet bang om over overlijden te spreken, niemand heeft immers het eeuwige leven.

5. Verkoop de hele boel

Wanneer het onmogelijk blijkt om de nalatenschap eerlijk te verdelen, rest er niets anders dan alle goederen te verkopen of te veilen. Dan blijft er alleen een geldbedrag over, wat eenvoudig te verdelen valt. Wanneer iemand alsnog aanspraak wil maken op een specifieke bezitting, zal die gekocht moeten worden. De waarde kan door een onafhankelijke taxateur worden beoordeeld.

6. Laat een executeur de erfenis verdelen

Het is een bekende situatie in films en televisieseries; een executeur leest het testament voor terwijl de naaste familie rouwend in een kamer samen zit. Het is een cliché maar het kan wel degelijk een oplossing zijn om een executeur of gevolmachtigde de nalatenschap te laten verdelen. Dit voorkomt onenigheid, discussie en uiteindelijk een familieruzie. De executeur kan een notaris zijn, maar ook een ander neutraal persoon, een familielid of vriend van de familie. Kies hiervoor iemand die met alle partijen openlijk kan spreken en niet als partijdig wordt gezien. Omdat dit traject een behoorlijke periode kan bestrijken moet het iemand zijn die langdurig beschikbaar is.

7. Welke rol spelen aangetrouwde familieleden?

Hoewel aangetrouwde familie en andere personen die verbonden zijn aan de naaste familie soms een meer intieme band kunnen hebben met de overledene dan biologisch verwanten, is het toch niet verstandig om ze te betrekken bij communicatie omtrent de nalatenschap. Het kan met enkele personen al lastig genoeg zijn om te communiceren, als er nog meer mensen bijkomen zullen de spanningen alleen nog maar hoger oplopen. Er kan ook een hiërarchie ontstaan van personen die ‘van groter belang zijn’ bij het bepalen van de erfenis. Uiteraard mogen deze personen wel hun mening verkondigen, in privé met hun partner bijvoorbeeld, maar geef ze geen beslissingsrecht. Niet alleen is dat juridisch gezien niet of nauwelijks afdwingbaar, er kunnen onnodige ruzies uit voortvloeien.

8. Houd de communicatiestroom open

Iedereen heeft baat bij een snelle afwikkeling van de erfenis, hoe langer het proces duurt hoe langer het duurt voordat het echte rouwproces kan starten. Alle betrokken familieleden moeten de communicatielijn open houden, hoe lastig dat voor sommige mensen ook kan zijn. Zo zijn er vaak familieleden die zeggen “ik heb niets nodig, zoek het maar uit”. Ook deze familieleden moeten betrokken blijven bij het proces. Afstand nemen maakt het traject namelijk niet eenvoudiger, het is een manier om geen verantwoordelijk te nemen.

9. Houd het hoofd koel maar blijf in contact met jouw emoties

Het is aan ieder familielid om rustig en kalm te blijven. Wanneer iemand uitvalt of tegendraads is, komt dat door opgekropte emoties die naar buiten komen. Dat betekent overigens niet dat je zelf alle emoties moet wegdrukken terwijl één familielid alles op straat gooit. Het is beter om jouw emotionele verwerking persoonlijk te houden, en te beseffen dat verwijten of uithalen naar familieleden niets verandert aan jouw situatie.

Verlies niet meer familie dan nodig is

Meer dan de helft van de Nederlandse bevolking heeft minimaal één familielid waar ze geen relatie meer mee onderhouden. Daarbij zijn leningen en erfenissen de voornaamste oorzaken. Zorg dat bij een nalatenschap het risico op een familieruzie minimaal blijft, en zoek samen naar een oplossing wanneer er toch een conflict mocht ontstaan.