Incidenteel pesten t.o.v. structureel pesten

De week tegen pesten.

Gisteren kreeg ik een mail vanuit de school van mijn zoon met informatie over hun activiteiten rondom het thema pesten en hoe hun mentor daar aandacht aan ging besteden in verband met de week tegen pesten.

Sinds ik werk als mediator, ben ik steeds fanatieker geworden in het opsporen van patronen. Samen met partijen onderzoek ik waar dingen vandaan komen en wat maakt dat die dingen zich herhalen. Het herkennen en erkennen dat bepaalde gedragingen en dynamieken zich herhalen (als zijnde een destructief patroon) blijkt over het algemeen een belangrijke eerste stap naar verandering te zijn.

Maar soms blijven patronen toch in stand, hoe vervelend en destructief ze ook worden ervaren. Dat heb ik opgemerkt, o.a tijdens mijn werk in hoog-conflict scheidingen, en ik stelde mezelf de vraag stellen: “Hoe kan het dat patronen waar iedereen last van lijkt te hebben toch in stand blijven?“ . Dit was voor mij een springplank naar het holistisch kijken en werken. Holistisch kijken is meer dan het systeemdenken en geeft me de mogelijkheid om naar het grotere geheel te kijken (met al zijn wetmatigheden en uitgangspunten) en vanuit daar te werken. Het heeft me geleerd om een oordeel langer uit te stellen. Ik kan om me heen zien dat er veel geoordeeld en veroordeeld wordt, zeker als het om negatief gedrag gaat. Het holistisch kijken heeft me ook geleerd dat alles altijd ergens een antwoord op is.

Pesten als een patroon

Pesten kan een hardnekkig en destructief patroon zijn dat op scholen, werkplekken en in sociale groepen regelmatig de kop opsteekt. Ook aan mijn mediationtafel komt pesten ter sprake. Wanneer pesten structureel voorkomt binnen een systeem (school, organisatie, gezin) hebben we te maken met een patroon.

Pestgedrag is dan meer dan een individueel probleem. Pestgedrag dat steeds terugkeert, zelfs wanneer de 'pester' fysiek afwezig is, vertelt iets belangrijks over het systeem waarin dit gedrag voorkomt. Dit gaat dus niet om een eenmalige gebeurtenis, maar om een patroon dat zich herhaalt, alsof het systeem steeds weer een manier zoekt om zich te uiten. Het probleem verdwijnt niet wanneer één pester weggaat of gestraft wordt, maar lijkt telkens een nieuwe vorm of persoon te vinden.

Voor welk probleem is dit een oplossing?

In zo’n geval is het pesten een antwoord van het systeem op een onderliggende spanning of onbalans. Het is alsof het systeem een manier zoekt om met een bepaald ongemak om te gaan, en het pesten is de uitkomst. Een belangrijke vraag vanuit het holistische denken is: Voor welk probleem is dit (problematische) gedrag een oplossing?

Wat als er geen pesters meer zijn?

Een interessante vraag om te stellen binnen dit kader is: Wat zou er gebeuren als er helemaal niet meer gepest wordt, bijvoorbeeld op een school? Als dit gedrag er niet meer zou zijn, hoe zou het systeem zich dan gaan gedragen? Welke andere spanningen zouden naar de oppervlakte komen? Of is dan alles opgelost?

Bijvoorbeeld, stel dat pesten het mechanisme is waarmee een systeem probeert om hun houding t.o.v. verschillen te maskeren. Als dat mechanisme wegvalt, welke kwetsbaarheden zouden er dan zichtbaar worden? Kan er naar die bron gekeken worden en kan daar over gesproken worden?

De werking van het systeem

Een patroon zoals pesten kan in stand worden gehouden door de wetmatigheden binnen een systeem. Een voorbeeld van een wetmatigheid is 'binding en verbondenheid'. Een andere wetmatigheid is 'evenwicht in loyaliteit'. Kort gezegd gaat dit over: 'er mag niemand buitengesloten worden' en 'je bent trouw en verbonden aan je groep'. Deze wetmatigheden kunnen botsen. Ze kunnen voor je werken en tegen je werken.

Om terug te komen op het voorbeeld: pesten kan een oplossing zijn voor een onvermogen om met verschillen om te gaan, een behoefte aan controle, of zelfs een onuitgesproken of vergeten loyaliteit aan bepaalde normen. Het is alsof het systeem zegt: “We weten niet hoe we anders met deze spanning om moeten gaan, dus laten we het pesten gebruiken om de balans te behouden.” Dit maakt het patroon niet minder schadelijk, maar het helpt wel te begrijpen waarom straffen en maatregelen vaak niet het gewenste effect hebben. Het patroon blijft zich simpelweg verplaatsen naar een nieuw persoon of een nieuwe situatie, omdat de onderliggende dynamiek niet is opgelost. Ik gun het alle kinderen (en volwassenen) die daar de dupe van zijn dat dit vraagstuk fundamenteler wordt aangepakt.

Hoe kunnen we dit patroon doorbreken?

De sleutel tot verandering ligt in het begrijpen van de onderliggende behoefte of boodschap van het systeem. Wat wordt er uitgedrukt door dit gedrag? Als we vragen zoals deze kunnen beantwoorden, kunnen we beginnen met het zoeken naar alternatieven en het doorbreken van het patroon. Dit vraagt in mijn voorbeeld bijvoorbeeld om een fundamentele verschuiving in hoe er met verschillen, spanningen en onzekerheden wordt omgegaan. Wanneer een groep, zoals een school, actief werkt aan het creëren van een cultuur waarin verschillen worden gewaardeerd en conflicten openlijk besproken kunnen worden (zonder dat er iemand wordt buitengesloten en zonder in hokjes te plaatsen), kan het systeem wellicht op een gezondere manier balanceren.

Pas als we de systemische dynamieken erkennen en aanpakken, kunnen we werkelijk verandering brengen in patronen van pestgedrag. In het verleden heb ik al eens gesprekken gehad op basisscholen over het introduceren en implementeren van peer mediation (conflictbemiddeling tussen leeftijd genoten). Dit zou ook een mooi middel kunnen zijn voor het doorspreken van pest patronen. Als we kinderen op jonge leeftijd leren om zelf hun conflicten op te lossen heeft dat een positief effect op hun latere burgerschap.

Wil je hier meer over weten, over brainstormen of de mogelijkheden bespreken. Neem gerust vrijblijvend  contact met op.

Wil je als professional kennismaken met deze diepgaande holistische visie? 28 november geef ik samen met mijn collega een workshop waar nog plekken beschikbaar zijn.

https://www.centrumconflicthantering.nl/live-event-voor-scheidingsprofessionals/