Verbondenheid en conflict

Sinds een aantal jaar ben ik dagelijks bezig met conflicten. Als mediator, coach en trainer. Best een ‘gevaarlijk’ terrein zou je denken, zeker als je gelooft in de wet van de aantrekkingskracht (en dat doe ik). Conflicten zijn van nature al best besmettelijk.  Toch geloof ik ondertussen dat niet het conflict het probleem is maar de manier waarop we met het conflict omgaan en de manier waarop we naar conflicten kijken.

Deze week werd aan mij gevraagd, ter voorbereiding op een fotoshoot, waar ik trots op ben. Ik moest er even over nadenken maar ik ben er trots op dat ik makkelijk verbinding kan maken met mensen. Met heel veel verschillende soorten mensen. Of je nu stemt op Geert Wilders, Mark Rutte of bijvoorbeeld Lilian Marijnissen, of je nu groot, klein, wit of zwart bent. Ik kan verbinding met je maken en dat is eigenlijk minder vanzelfsprekend dan ik altijd heb gedacht. Ik ben er ook trots op dat ik daardoor over moeilijke dingen praten een beetje makkelijker kan maken. Het gaat bij het maken van verbinding dan even niet om wat ik vind maar om wat die ander vindt en waarom. Dat interesseert mij. Daar ben ik nieuwsgierig naar. Als je de verbondenheid van alles, met alle bijkomende verschillen, gaat zien, ga je als vanzelf conflict als een logisch fenomeen en onvermijdelijk onderdeel van het leven zien. Die benadering opent een ander perspectief.

Conflicten

Conflicten representeren vraagstukken mbt inhoud, relatie(s) en/of betekenis. Conflict is een interactie van verschillen en heeft een functie in een systeem. Een helende functie als je het mij vraagt. Maar conflicten worden door veel mensen vooral gezien als gedoe en als een taboe. Niet veel mensen zien een conflict als een groeipotentieel. Om het groeipotentieel te benutten is het belangrijk dat je een onderscheid maakt tussen constructieve conflicten en destructieve conflicten.

Constructieve conflicten: spannende verschillen die brengen ontwikkeling, innovatie en effectiviteit.

Destructieve conflicten: kosten geld en moeite en leiden tot starheid, stagnatie en bijvoorbeeld ziekte(verzuim). *

Het transformeren en benutten van constructieve conflicten en het afstoten van destructieve conflicten vraagt mij elke dag om een wakker bewustzijn, een scherpe waarneming en flink wat zelfkennis. Die keren dat een conflict duurzaam opgelost is en ik daarin het verschil kon maken voel ik dat ik op het juiste pad zit. Dit is mijn missie.

Wanneer je op het juiste pad zit gaan de dingen als vanzelf, ook al moet je moeilijke dingen doen. Ik had een haat/ liefde verhouding met conflicten, ik ben er zelfs een tijdje ‘bang’ van geweest. Mijn (over)gevoeligheid en conflicten waren namelijk geen perfecte match, eerder een pijnlijke match. Ondertussen heb ik de kennis en vaardigheden in huis om dankbaar naar conflicten te kunnen kijken. En zie ik dat juist mijn gevoeligheid een van mijn belangrijkste instrumenten is bij het oplossen van conflicten.

Waarom is omgaan met conflicten (soms) moeilijk?

In conflict met een ander komen we ons zelf tegen. Die ZELF  is vaak complexer dan we denken of wisten. Een conflict trekt de aandacht. Friedrich Glasl heeft het in zijn boek Conflict, Crisis, Catharsis (2007) over de ontmoeting met je dubbelganger in een conflictsituatie. Met die dubbelganger bedoelt hij kort gezegd onze schaduwkant die we allemaal bezitten. Het is essentieel om zowel je licht- als je schaduwzijde te kennen om conflicten te kunnen omzetten naar groei. Conflicten kunnen alleen groei-impulsen geven als je oprecht bereid bent het beeld van je schaduw te zien en te accepteren als een onderdeel van je persoon. Het verdringen of onderdrukken van je schaduwkant en/of de bijkomende emoties leidt vaak tot projectie. Het schaduwbeeld wordt dan niet als onderdeel van je eigen persoon geaccepteerd maar gezien in anderen/ geprojecteerd op anderen zodra zij er maar een klein beetje aanleiding voor geven. Dan is het opletten.

Instinct

Als je afgewezen wordt, kunnen fundamentele behoeftes als verbinding, waardering, erkenning en controle geraakt worden en dat kun je letterlijk voelen in je lichaam (een afwijzing triggert dezelfde hersengebieden als fysieke pijn). Ik heb eens gelezen dat die vergelijking komt door de evolutie van de mens. Verstoting uit de groep betekende vroeger bijna hetzelfde als de dood en daarmee een kleinere kans om je voort te planten.

Erbij horen is na al die jaren nog steeds een fundamentele behoefte van de mens en met een reden. De lichamelijke pijn die we voelen bij afwijzing, zet ons aan tot actie om bijvoorbeeld onze plaats in de groep te behouden (na een afwijzing wordt de neiging om ons te conformeren aan de groep meestal groter). We gaan bijvoorbeeld sociaal wenselijk gedrag vertonen waarmee de groep sterker kan worden, dit zijn oeroude instincten. We kunnen alleen ook minder constructieve mechanismes ontwikkelen en in gaan zetten wanneer onze behoeftes en verlangens in het gedrang komen. Je hier bewust van zijn is belangrijk. Wanneer je in conflict bent met iets of iemand is er een verbinding. Wat maakt het de moeite waard om “ruzie” over te maken?

Verbondenheid zoals in een systeem

Vanuit een systemische kijk op conflicten kun je stellen dat een conflict een storing is in een systeem, een storing met een (helende) functie. In de systeemtheorie kennen we het persoonlijk geweten en het collectief geweten. Het persoonlijk geweten vertelt of jouw recht om erbij te horen al dan niet in gevaar gebracht wordt met wat je doet, of juist niet doet. Het collectief geweten heeft als doel het voort bestaan (en de samenhang in een systeem) als geheel. Een systeem wil compleet zijn. Een functie van conflicten is dat het conflict een ‘fout’ in een systeem wil oplossen om weer heel of heler te kunnen zijn.

Waarom een taboe?

Conflicten ontwikkelen zich alleen vaak ongewild en onbewust. Fantasie en realiteit kunnen dan snel door elkaar heen lopen. Dat maakt conflicten ongrijpbaar. Deze complexe dynamiek vraagt om (zelf)sturing. De dynamiek tussen spanning en emotie speelt daarbij een belangrijke rol, het daarover hebben is alleen toch vaak een dingetje.

Over het algemeen spreken we onszelf en de ander niet gemakkelijk aan in een conflict. Dat gebeurt vaak pas als er sprake is van een escalatie, als emoties zo hoog zijn opgelopen dat we ons niet meer kunnen ‘inhouden’. Helaas komen de woorden en handelingen er dan ‘zomaar’ anders uit dan de bedoeling was of dan functioneel is. Een escalatie van een conflict ligt dan voor het oprapen. De-escalatie vereist, bij elke stap, dat betrokkenen dat ook echt willen. Escalatie gaat als vanzelf. Het taboe rondom conflicten heeft denk ik te maken met de angst en het gevoel van onbehagen dat er (regelmatig) bij komt kijken.

Maar wat zou de wereld er mooier uit zien als we allemaal een beetje beter met conflicten om zouden kunnen gaan. Als we allemaal leren een beetje beter verschillen te overbruggen en ervan te leren. Misschien kunnen we het taboe doorbreken? Het begint wat mij betreft bij het bewustzijn dat een conflict een (zelf)sturing vraagstuk is. Wat jij nodig hebt om jouw conflict constructief te maken is maatwerk en per persoon verschillend. Afhankelijk van de mate van escalatie kan het helpend of zelf noodzakelijk zijn hulp te krijgen/ vragen van een professional.

* Uit conflictmanagement systeemdesign-  Bas Delleman