Polarisatie en de rouwcurve van Elisabeth Kübler-Ross

Mensen zijn uniek, toch zijn er ook veel overeenkomsten die we delen. Zowel fysiek als mentaal zien we steeds dezelfde kenmerken terugkeren, zij het op andere momenten en onder wisselende omstandigheden. In communicatie met elkaar is het mogelijk dat gedeelde gevoelens niet met elkaar in balans zijn. Polarisatie betekent niet zozeer dat twee partijen tegenover elkaar staan omdat ze anders denken, maar dat ze op een specifiek moment andere gevoelens hebben of een andere mening zijn toegedaan.

Om polarisatie tussen mensen te doorgronden is het interessant om de rouwcurve van Elisabeth Kübler-Ross te bekijken. Haar werk op het gebied van psychiatrie heeft veel waarde gehad voor met name personen die rouw moeten verwerken, daarnaast worden haar ervaringen en theorieën ook binnen mediation gebruikt.

Wie is Elisabeth Kübler-Ross?

Elisabeth Kübler werd als eerste van een drieling geboren. Haar zeer lichte gewicht bij geboorte zag ze als een teken dat ze strijdvaardig moest zijn in haar leven. In 1957 zou ze afstuderen aan de universiteit van Zürich. Samen met haar echtgenoot Manny Ross zou ze naar Amerika emigreren. Hoewel ze samen twee gezonde kinderen kregen, zou ze ook enkele miskramen doormaken. Na haar psychiatrische studie zou ze zich in haar praktijk aangetrokken voelen tot terminale patiënten. Zo kwam ze tot de vijf stadia van rouwverwerking.

Wat is de rouwcurve van Elisabeth Kübler-Ross?

Rouwverwerking beperkt zich niet tot het overlijden van een dierbaar persoon. Het is een manier om na een ingrijpend verlies tot rust en bezinning te komen. Het kan van toepassing zijn op overlijden, liefde, familie relaties, een dienstbetrekking of een belangrijke competitie. Overlijden of een ongeneeslijke aandoening worden specifiek gezien als oorzaak van zeer ernstige psychologische effecten.

Elisabeth Kübler-Ross zou vijf fasen definiëren die doorlopen worden om na een traumatische ervaring weer rust te vinden. Rouwverwerking zal niet voor iedereen op dezelfde manier plaatsvinden, de vijf fasen moeten daarom vooral gezien worden om de situatie duiding te geven. Dit zijn de vijf fasen van rouwverwerking:

1. Ontkenning

Dit is een afweermechanisme dat direct na de traumatische ervaring in werking treedt. De feitelijke waarheid wordt afgewezen om zo de feiten stapsgewijs tot zich te nemen. Het resultaat van deze fase is een zoektocht naar de waarheid, naar de feiten en vaak ook een schuldige partij.

2. Protest / boosheid

Na de fase van ontdekking zal een fase van woede plaatsvinden. Dit kan zich uiten in roepen, huilen en vloeken. De persoon wordt overspoeld met negatieve emoties die vaak gericht worden op een persoon in de omgeving. Dit kan de persoon zijn die het slechte nieuws heeft gebracht, maar ook iemand die juist hulp probeert te bieden. De schuld wordt buiten de persoon zelf gelegd, er kunnen ook wraakgevoelens ervaren worden. Deze fase kan een enorme impact hebben op personen in de omgeving die hierdoor zelf psychische problemen kunnen ervaren.

3. Onderhandelen / vechten

De fase van boosheid en agressie zal uiteindelijk niet leiden tot een oplossing, als dit besef aanbreekt dan volgt de derde fase. Nu zal de persoon meer initiatief nemen en naar een oplossing gaan zoeken. Bijvoorbeeld door doelen te stellen of beloften te maken. De acties in deze fase kunnen per persoon sterk uiteenlopen. Zo zijn er mensen die zeer persoonlijk gerichte acties uitvoeren zoals sporten, reizen of een groot cadeau voor zichzelf kopen. Ook zijn er mensen die hun acties naar buiten richten zoals geweldpleging of stalking. Juridische acties zoals het indienen van een aanvraag tot scheiden, of in beroep gaan tegen ontslag op het werk, zijn ook acties die vaak voorkomen. De impact kan dus sterk afwijken per situatie.

4. Depressie

Hoewel de persoon in fase drie het initiatief neemt om tot actie over te gaan, zal dit niet het beoogde resultaat hebben. Het besef dat er geen oplossing beschikbaar is zal leiden tot een machteloos gevoel. De omgeving kan geen hulp bieden, de persoon trekt zich terug en vermijdt contact met de buitenwereld. Het is mogelijk dat mensen met depressieve gevoelens in deze fase gebruik gaan maken van pijnstillers, drugs of alcohol om te ontsnappen aan deze situatie.

5. Aanvaarding

De waarheid is geduldig, en zal niet verdwijnen door hard te roepen of een fles wijn leeg te drinken. Door te accepteren dat de feiten onomkeerbaar zijn volgt de fase van aanvaarding. Iemand die terminaal verklaard is accepteert de situatie en zal afscheid kunnen nemen van zijn of haar omgeving. Iemand die een baan heeft verloren begint weer met solliciteren naar een nieuwe baan. Iemand die het zicht heeft verloren besluit voor het eerst weer de straat op te gaan.

Kritiek op het werk van Kübler-Ross

Als voornaamste kritiek op de rouwcurve wordt beweerd dat ze haar theorie heeft geschreven op basis van interviews met slechts vier kanker patiënten. Dit aantal is te beperkt om sluitende conclusies te trekken. Daarnaast worden de fasen als te rigide gezien, ook kan de volgorde voor het doorlopen van de fasen per persoon afwijken. Het is ook mogelijk dat iemand niet alle fasen doormaakt. Het is daarom beter om de fasen binnen de rouwcurve als leidraad te nemen, niet als harde regels.

Het mag ook niet onvermeld blijven dat de religieuze overtuiging van Elisabeth Kübler-Ross deel uitmaakt van haar theorieën. Zo was ze van mening dat ‘dood’ niet bestaat, maar slechts een overgang is van de menselijke ziel naar de liefde van God. Zo heeft ze ook vier fasen in sterven gedefinieerd. Ze was daarnaast tegenstander van euthanasie, omdat dit mensen de kans zou ontnemen om hun laatste levenslessen te leren. Ook zag ze aids als ziekte die in de wereld was gekomen om mensen te leren liefdevoller met elkaar om te gaan, een controversieel standpunt dat in haar omgeving bepaald niet gewaardeerd werd.

Ondanks de kritiek op haar werk en persoonlijke leven biedt haar werk volop informatie en inspiratie voor mediation en het doorzien van zowel individuele als persoonlijke relaties.

Gebruik van rouwverwerking in mediation

Rouwen is mogelijk om uiteenlopende redenen, daarmee valt de rouwcurve ook toe te passen op veranderprocessen binnen organisaties, arbeidsconflicten op de werkvloer en mediation tijdens een scheiding. Mediators zijn in staat de fasen te herkennen en deze te duiden. Dit kan rust en vertrouwen scheppen bij de persoon die door het proces heen gaat, het helpt ook het gedrag van de tegenpartij in context te plaatsen. Zo kunnen voormalige partners zich in andere fasen van de rouwcurve bevinden wat onderlinge communicatie kan bemoeilijken. Binnen een ontslagtraject, waar een onevenredige relatie bestaat, kan begrip voor de werknemer vanuit de werkgever helpen om het traject met wederzijdse goedkeuring af te handelen.

Polarisatie kan een resultaat zijn van rouwverwerking, door dit te duiden is het mogelijk om samen tot een aanvaardbare resolutie te komen.

Heb je naar aanleiding van dit artikel vragen? Neem dan gerust contact met mij op.