Mediation is geen exacte wetenschap, het vertoont overeenkomsten met de psychologie. In beide vakgebieden liggen wel wetenschappelijke principes aan de basis, met vervolgens een interpretatie van informatie die mogelijkheden bieden voor een meer gepersonaliseerde aanpak. Maatwerk. Met andere woorden; een mediator houdt zich bezig met unieke individuen en dynamische krachtenvelden, met in het achterhoofd wetenschappelijke principes die toetsbaar zijn. Systemisch denken of ook wel systeemdenken genoemd is een wetenschappelijke manier om overzicht te behouden op het grote geheel, en individuele elementen in context te plaatsen. In dit artikel bekijken we de basis principes van systemisch denken die werken bij het oplossen van conflicten in mediation.
Wat is systeemdenken?
Hoewel er verschillende meningen bestaan of systeemdenken en systemisch denken hetzelfde is, zullen we op deze pagina dit onderscheid niet proberen te maken. We leggen de focus liever op de principes van systemisch denken en de wijze waarop dit invloed heeft op mediation. Zoals we in de introductie reeds hebben aangegeven is het geen exacte wetenschap, als je het té strak probeert te omkaderen ga je voorbij aan de mogelijkheden die deze methode te bieden heeft. Voor iedereen die met mensen werkt is het belangrijk om te weten dat er een verschil is tussen wat je direct opmerkt in het gedrag en de uitingen van mensen, en dat wat niet zichtbaar en grijpbaar is toch een grote rol speelt op de interactie. Bij het analyseren en oplossen van conflicten zijn we geneigd ons te richten op wat zichtbaar is (de bovenstroom). De daar gevonden oplossingen werken vaak alleen tijdelijk en/of als symptoombestrijding. Een echt conflict tussen partijen kan pas duurzaam worden opgelost als daar ook de werking van het systeem bij wordt betrokken.
In systeemdenken wordt het gedrag binnen een systeem gezien als een samenspel van deelsystemen die in onderlinge relatie staan en invloed uitoefenen op elkaar. Daarmee is het anders dan een benadering waarbij individuele onderdelen wordt losgekoppeld van het grote geheel. In mediation kun je niet zomaar een probleem uit een groter conflict nemen en deze individueel oplossen. Ook is het niet altijd mogelijk om stap voor stap een lineaire keten aan acties af te werken, omdat de onderdelen in een meer vrije configuratie langs en door elkaar heen bewegen. Hoewel de materie daarmee zeker niet eenvoudiger wordt voor de mediator, kan systemisch denken wel voordeel bieden bij het oplossen van conflicten.
Waar komt systemisch denken vandaan?
Hoewel er verschillende invloeden zijn wordt over het algemeen gesteld dat systemisch denken zoals dit nu wordt toegepast stamt uit de jaren vijftig van de twintigste eeuw. Toch liggen de wortels van deze wetenschap veel verder terug, zo wordt het werk van filosoof en wetenschapper Aristoteles ook gezien als onderdeel van systeemdenken. Omdat er meerdere bronnen zijn is er ook geen eenduidige definitie te stellen. Socioloog Herbert Spencer kwam met het concept om de samenleving te zien als een biologisch organisme met onder andere een bloedsomloop (economische handel) en zenuwstelsel (overheid). De onderdelen vervullen ieder een unieke functie terwijl ze toch afhankelijk zijn van elkaar. Talcott Parsons zou het begrip ‘systeem’ toevoegen. Dit is een concept dat niet alleen verwijst naar het geheel, maar ook de afhankelijkheid tussen onderdelen die van elkaar te onderscheiden zijn. Bioloog Ludwig von Bertalanffy zou de theorie van open systemen definiëren. Hij zag dat collega’s zo diep in de theorie doken dat ze het overzicht op het grote geheel verloren. Ook vanuit de psychologie (Wolfgang Köhler en Kurt Lewin) als economie (Léon Walras) kwamen principes voort die nu onderdeel uitmaken van systemisch denken.
Hoewel al deze invloeden kunnen duiden op een theorie die onsamenhangend is, versterken ze juist de kern van systeemdenken. Vanuit vele wetenschappelijke vakgebieden is onderzoek gedaan naar relaties en correlaties, met dezelfde conclusie; opzichzelfstaande elementen maken onderdeel uit van een groter systeem. En dat je het systeem niet kunt repareren door onderdelen los aan te pakken. Eveneens niet door een vaste structuur in te zetten. Heel eenvoudig gesteld kun je het vergelijken met een ganzenbord spel en een schaakspel. Ganzenbord gaat via een lineair pad van begin tot einde, terwijl bij schaken na iedere zet een nieuwe situatie ontstaat. Systemisch denken is als een schaakspel waarbij de mediator ieder schaakstuk moet volgen om tot de gewenste conclusie te komen. Over schaken gesproken; wanneer er twee partijen tegenover elkaar staan, voor wie kiest de mediator?
Partijdigheid om tot een resolutie te komen
In beginsel wordt een mediator gezien als een neutraal tussenpersoon die twee (of meer) partijen bij elkaar brengt. Het verhaal wordt van meerdere kanten belicht, door mediation kunnen de partijen nader tot elkaar komen om zo naar een gezamenlijke doelstelling/ oplossing te werken. Maar neutraliteit is niet altijd mogelijk en wenselijk. Wat doe je wanneer één partij gewoon even gelijk heeft en de andere partij niet? Moet je dan als mediator altijd doen alsof de waarheid in het midden ligt? Dat helpt partijen niet. De mediator zal soms dus op een bepaalde manier partij kiezen. Niet zozeer voor een persoon of een partij, maar voor de inhoud van de boodschap voor het systeem en zijn uitgangspunten. Deze partijdigheid kan wisselen tussen de betrokken partijen, op basis van het deelonderwerp en de positie in het geheel op een specifiek moment. Daar komt dus de samenhang tussen elementen om de hoek kijken. Als je hier ergens aan trekt, dan valt er daar iets om. Tijdens een mediation traject kan het innemen van een positie het vertrouwen in de mediator versterken, een voorwaarde is dan wel dat je in verbinding bent met partijen. Het is een manier om de andere kant van het verhaal bloot te leggen om deze beter te kunnen communiceren naar de andere partij.
Iedere waarheid klopt
De mediator zal ieder verhaal aanhoren, dit verwerken en waar nodig ‘vertalen’. Daarbij is het van belang om aan te geven dat iedere partij een eigen waarheid heeft gevormd en er op basis van deze waarheden een consensus moet worden bereikt. Persoon A vindt dit, persoon B vindt dat. Het maakt niet uit of persoon A of B objectief gelijk heeft, het gaat erom de standpunten te delen en waar mogelijk te begrijpen. Zelfs wanneer er geen overeenstemming over de afzonderlijke feiten of meningen mogelijk is, kan een open communicatie wel een positieve uitwerking hebben op het grote plaatje en het gezamenlijke belang.
Lineaire paden bestaan niet in systemisch denken
In plaats van in een stappenplan op een lineair pad te werken, met een stapje verder of een stapje terug tijdens het mediation traject, wordt er uitgegaan van een systeem waarin elementen continu invloed uitoefenen op elkaar. Het is aan de mediator om circulair te denken en non-lineaire oplossingen aan te reiken. Zo kunnen conflicten diepgaand en duurzaam worden opgelost.
Heb je naar aanleiding van dit artikel vragen? Neem dan gerust contact met me op.
