We kennen allemaal wel de uitspraak ‘vrienden kun je kiezen, met je familie word je geboren’. De onderliggende boodschap is dan vaak niet perse positief of als voordeel bedoeld. Ondanks dat familiebanden enerzijds vaak sterker zijn dan vriendschappen of relaties met collega’s, kan er ook juist wrijving ontstaan vanwege die familieband en de bijbehorende verwachtingen en gewoontes. Verschillen in leeftijd, achtergrond en individuele factoren en belangen spelen overal een rol dus ook binnen families. Wanneer een groep mensen jarenlang een relatie met elkaar opbouwt zal dat ook leiden tot wrijving en conflicten, dat is nodig om te kunnen groeien zo ook binnen families. Een familieband blijft echter altijd bestaan, het belang van goed omgaan met conflicten en wrijving binnen families is daarom extra groot. In deze blog heb ik het over hoe een familie functioneert en wat de invloed is van een familiesysteem (bijvoorbeeld bij conflictsituaties). Hoe je constructief omgaat met conflicten lees je o.a. hier en in mijn andere blogs.
Hoe functioneert een familie?
Een familie zou ik kunnen beschrijven als een groep mensen die op een bijzondere wijze met elkaar verbonden is. Voor een deel zijn er biologische connecties, maar ook aangetrouwde familieleden of adoptiekinderen waarbij geen biologische verbintenis bestaat maken deel uit van een familie. Naast de kern van grootouders, ouders en (klein)kinderen, zijn er neven en nichten en zo verder. Deze (aangetrouwde) personen hebben ook weer familiebanden waardoor het netwerk zich steeds verder uitbreid en invloed op elkaar uitoefenen. Familiesystemen veranderen en groeien over de generaties heen. Ik ben het eens met de uitspraak van Franz Ruppert dat samenleven, of wel in vriendschappelijke verhoudingen naast elkaar, of wel in vijandige verhouding tegenover elkaar, het meest fundamentele principe van evolutie is. Samenleven doe je alleen met meer mensen dan alleen met je familie, je familie vormt echter wel je basis.
Een familie wijkt af van andere groepen
Een team of groep binnen een organisatie heeft vaak een specifieke en gedeelde doelstelling. Hoewel de taken en functies kunnen verschillen, worden de primaire belangen met elkaar gedeeld. Wanneer teamleden niet goed functioneren komen de belangen van collega’s in gevaar. Als dit niet opgelost kan worden is ontslag een optie. Bij familieleden is er niet per definitie een gezamenlijke doelstelling, daarnaast kun je ook niet zomaar een familielid uit de groep verwijderen als de dynamiek verstoord raakt. Er bestaat niet zoiets als iemand uit de familie ontslaan. Al lijkt het daar ooit wel op. Ik geloof niet in het breken met familie. “Iedereen kan je ex worden behalve je (groot)ouders, je broers en zussen en je kinderen” (zegt de bekende Nederlandse psychotherapeut Else-Marie van den Eerenbeem). Echt breken met je familie bestaat in mijn ogen ook niet, wel onderbreken (maar dat heeft ook consequenties, voor het nu en voor de volgende generaties). In de basis heeft ieder kind (ieder mens) behoefte aan verzoening/ contact met zijn of haar wortels. Deze existentiële verhouding bij familieleden is een cruciaal verschil met andere groepen, dat de verbinding en dynamiek binnen families uniek maakt.
Loyaliteit binnen families
Hoe familieleden omgaan met gebeurtenissen is natuurlijk per familie verschillend. Wanneer er ingrijpende gebeurtenissen plaatsvinden leer je elkaar beter kennen. Zo is het mogelijk dat een broer of zus waarmee je nauw verbonden bent het in jouw ogen plotseling laat afweten, of dat juist een verre achterneef jouw rots in de branding blijkt te zijn. Familie lijkt in de basis een vanzelfsprekendheid, een gegeven, maar in de loop der jaren wordt dat vaak ingewikkelder. Wanneer je geboren wordt ben je afhankelijkheid van je ouders, wij kinderen hebben een aangeboren kwaliteit om loyaal te zijn naar onze ouders, ook als dit niet terecht is of lijkt te zijn. Die loyaliteit van kinderen naar ouders is eigenlijk onverwoestbaar. Die loyaliteit zorgt grotendeels voor de samenhang binnen families zowel in positieve als in negatieve zin, het beweegt de families voort. Ook binnen families loopt het niet altijd zoals verwacht of gewenst en dat vraagt soms om bijsturing, verandering van koers of inzichten. Een belangrijke vraag om aan jezelf te stellen is dan: wat raakt mij in het feit dat het anders loopt dan ik had verwacht en hoe voelt dat? Komt er misschien een belangrijke waarde van mij in gevaar? Voelt het slecht?
Is die waarde wel echt belangrijk? Wat als ik het mis heb? Zou dat kunnen… ?
Is er een perfect familiesysteem?
Het zou heel eenvoudig zijn wanneer je een standaard model kunt hanteren om een familie mee in te richten, in de praktijk is dat natuurlijk onmogelijk. Het perfecte familiesysteem bestaat namelijk niet. Niet alleen omdat iedere familie uit een andere samenstelling bestaat, maar ook omdat de individuele eisen aan een ‘perfecte familie’ flink uiteen lopen. Als je het mij vraagt is het belangrijk dat de waarde en de invloed van je familiesysteem helder is. Het gaat namelijk over (onzichtbare) loyaliteit die iedere andere vorm van relatie zal overschrijden. Dat verdiend een serieuze plaats, als dat niet het geval is en het wordt onderdrukt is de kans groot dat een willekeurige vriend of een gekozen (levens)partner hier later (direct of indirect) de rekening voor betaald.
Niet zelden is een verstoorde kind-ouder relatie, later een reden voor een relatiebreuk met bijvoorbeeld een (echt)scheiding tot gevolg. Dit kan ervoor zorgen dat het (nieuwe) familiesysteem met gezamenlijke kinderen ook in het gedrang komt en het patroon zich herhaalt. Wanneer de ouders in een destructief conflict komen, krijgen kinderen een loyaliteitsprobleem. Er bestaat zelfs zoiets als een ‘gespleten loyaliteit’, dit ontstaat wanneer een kind tussen twee ruziënde ouders in komt te staan. Bijvoorbeeld wanneer een vader of moeder tegen een kind zegt dat de andere ouder onbetrouwbaar en slecht is. Of nog erger dat het kind de andere ouder niet meer mag zien! En daar is de verbroken kind-ouder relatie. De impact daarvan is ontzettend groot! Een fikse beschadiging. Voor een kind is dat een onmogelijke spagaat waarbij hij of zij een deel van zichzelf verliest. Al lijkt het soms dat kinderen partij kiezen voor een ouder, dat is altijd een offer! Probeer dit altijd te voorkomen. Een negatieve cirkel moet ergens doorbroken worden.
Gelukkig zie ik in tijdens mijn werk als familiemediator vaak dat ouders het welzijn van hun kinderen als gezamenlijk belang kunnen zien, het is belangrijk om de definitie daarvan helder te krijgen en te houden. Een respectvolle transformatie van liefdespartners naar ouderschap is niet schadelijk voor een kind. Dit vraagt alleen wel wat van partijen tijdens hun scheidingsproces.
Een familiesysteem inrichten
Het gaat bij een goed familiesysteem dus niet om wat er is gebeurt, maar hoe je daarmee omgaat. Een scheiding zoals hierboven beschreven hoeft niet perse een probleem te zijn, de manier waarop daarmee omgegaan wordt is van groot belang. Wederzijds respect en eigen verantwoordelijkheid zijn hier belangrijke begrippen.
Een familie leeft verder, en conflictsituaties van vroeger kan de progressie in de interactie tussen familieleden remmen en blijvende invloed hebben. Het is van belang dat deze invloed erkend wordt en benoemd. Dat betekent overigens niet dat je altijd ‘vriendjes’ met elkaar hoeft te blijven, besef je alleen dat de verbinding blijft en neem de verantwoordelijkheid voor je eigen stukje.
” Wie zichzelf niet kent, wie niet weet wie hij zelf is, kan geen werkelijk begrip voor anderen hebben. Werkelijke empathie voor anderen kan alleen diegene opbrengen die positief medeleven voor zichzelf heeft ontwikkeld. ” (Franz Ruppert)
Dynamiek in de familierelaties brengen
Wanneer de interactie binnen een familie stroef verloopt is het beter om te proberen een nieuwe dynamiek te introduceren, dan elkaar te vermijden. Door hulp in te schakelen kan de interactie verbeterd worden. Wanneer je meer wilt weten over de mogelijkheden kun je vrijblijvend contact met me opnemen.
