Mediation in strafzaken

Wanneer er criminele activiteiten hebben plaatsgevonden zal er een traject worden ingezet waarbij de politie, juristen en rechters de hoofdrol innemen. Ook de verdachte staat centraal, waardoor er niet altijd veel tijd en aandacht overblijft voor de slachtoffers. Omdat de betrokkenen ook na de uitspraak verder moeten gaan met hun leven is er in de afgelopen jaren meer aandacht gekomen voor mediation naast rechtspraak. Zeker in situaties waarbij de partijen een persoonlijke band hebben zal een straf doorgaans niet voldoende zijn om de onderliggende problematiek aan te pakken. Wat is het belang van mediation in strafzaken en welke richtlijnen zijn er voor de mediator?

Wat is herstelrecht?

De Engelse term “restorative justice” is afkomstig van Howard Zehr, vrij vertaald betekent dit herstelrecht. Het staat voor een manier om gerechtigheid mogelijk te maken na het plegen van een misdaad. Daarbij worden, voor zover dit mogelijk is, alle partijen betrokken die belang hebben bij die misdaad met als doel om samen de geleden schade, de behoeften en verplichtingen in kaart te brengen en vervolgens aan te pakken. Daarbij is het uitgangspunt om de schade die is ontstaan zo optimaal mogelijk te herstellen. Het gaat hierbij niet alleen om de belangen van het slachtoffer maar ook de gemeenschap en de dader(s). De aard van de misdaad zal bepalend zijn om de betrokken partijen en de gang van zaken te bepalen.

Privaatrecht en strafrecht

Het systeem van strafrecht is eigenlijk vrij recent als je kijkt naar de volledige historie van onze samenleving. In de Grieks-Romeinse cultuur bestond er geen onderscheid tussen privaatrecht en strafrecht. Veel zaken die nu voor de rechter komen zouden in die tijd door de betrokkenen zelf beslecht moeten worden. Zelfs moord, mishandeling en verkrachting werden gezien als persoonlijke conflicten waar geen rechtspraak voor nodig was. Zo was er geen automatische straf voor de dader, er was wel sprake van een soort schadevergoeding voor de feiten die hadden plaatsgevonden. In die tijd zou ‘wraak’ zoals dit ook in de Bijbel wordt beschreven een uiterste maatregel zijn geweest, en zeker niet de standaard gang van zaken. Verzoening en genoegdoening werd een grotere waarde toegekend.

De focus op een intermenselijke oplossing past ook zeker bij deze tijd. Er heerst terecht onbegrip over het feit dat daders gestraft worden terwijl er vaak geen resolutie voor het slachtoffer bestaat. De Staat legt sancties op die in dienst zijn van de maatschappij als geheel zonder rekening te houden met het individu. En dat is een vreemde situatie. Wat gebeurt er bijvoorbeeld wanneer een partner de andere partner mishandeld, de dader een straf uitzit en daarna weer op vrije voeten komt? Gaat het stel weer samenwonen met oud zeer, angst en agressie? Lange tijd is er een soort “zoek het zelf maar uit” mentaliteit geweest waarbij maatschappelijke vergelding boven persoonlijke conflictresolutie werd gesteld. Met mediation naast rechtspraak kunnen alle partijen tot een acceptabele conclusie komen.

Wetboek van Strafrecht

Hoewel het soms lijkt alsof het Wetboek van Strafrecht al sinds het begin van de mensheid bestaat, dateert het eigenlijk uit de negentiende eeuw. Napoleon wilde van de willekeur af die lokale ordehandhavers toepaste en dwong een meer uniforme regelgeving af. Op zich geen slechte zaak, het probleem hierbij was dat de traditie van intermenselijke conflictresolutie hierdoor geen waarde meer vertegenwoordigde. Bij een criminele activiteit werden dader en slachtoffer meer gepositioneerd als pionnen in dienst van een groter geheel. De persoonlijke omstandigheden en relaties hadden geen plaats meer in het strafrecht. Aan het einde van de twintigste eeuw werd rechtspraak als instrument om maatschappelijke problemen te beslechten vooral een manier om risicomanagement uit te voeren.

De Europese Unie en Raad van Europa zijn al langere tijd bezig om een eenduidige visie te bepalen, sinds 2007 is het in Nederland mogelijk dat slachtoffers en daders met elkaar in dialoog treden om de misdaad en gevolgen te bespreken. Het betreft hier mediation naast rechtspraak waarbij de focus ligt op de emoties en relaties. Na een pilot met mediation in strafzaken in 2013 in Amsterdam zouden er nationaal meerdere mediation trajecten plaatsvinden in 2015 en 2016 met uiteindelijk een landelijke uitrol in 2017. Een jaar later besloot de minister van Justitie en Veiligheid structureel financiering te reserveren voor mediation in strafzaken. Het is daarmee mogelijk om een mediator in te schakelen voor, tijdens of na een strafzaak.

Het belang van mediation in strafzaken

Herstelrecht brengt diverse voordelen met zich mee. Als eerste is er financieel voordeel wanneer een reguliere strafzaak voorkomen of verkort kan worden, daarnaast kan er gewerkt worden aan een duurzame oplossing van de conflicten. Naast de stem van het slachtoffer wordt ook aandacht besteed aan de situatie van de dader. Dit kan herhaling (recidive) van criminele activiteiten helpen te reduceren. Ook de druk op het gerechtshof kan met mediation in strafzaken verminderd worden, het Openbaar Ministerie kan meer tijd besteden aan zaken met specifieke uitdagingen. Denk aan een vermeende dader die niet wil erkennen een misdaad te hebben gepleegd. Erkenning van schuld is overigens van belang om een mediationtraject in te gaan, evenals de bereidheid van alle betrokken partijen om de dialoog aan te gaan. Hierbij is kennis nodig van het proces en de mogelijke consequenties, dit wordt ‘informed consent’ genoemd.

Mediation naast rechtspraak

Eigenlijk is het inschakelen van een mediator geen nieuwe ontwikkeling, het is meer een herintroductie van het persoonlijke element in rechtspraak. Waar voorheen alle zaken die geen bedreiging vormde voor de staat of staatshoofd in de privé sfeer opgelost werden, sloeg conflictresolutie door naar een situatie waarin het alleen nog maar ging over het publieke belang en de persoonlijke situatie geen rol meer speelde. Daarmee zal dit tijdperk de geschiedenis ingaan als een periode waarin persoonlijke resolutie weer een plaats heeft gekregen binnen de rechtspraak. Het juridisch apparaat ziet dit overigens als een voordeel en zeker niet als een bedreiging voor het traditionele systeem. Veel zaken die nu de politie, juristen en rechters veel tijd kosten, kunnen via een mediator vaak sneller en beter worden opgelost met minder kans op een nieuwe conflictsituatie. Mediation bestaat naast rechtspraak, het betreft geen vervanging. Met andere woorden; als een Rechter een zaak doorverwijst naar een mediator is dit geen kwestie van een ingrijpende zaak bagatelliseren, maar deze in het juiste perspectief plaatsen met aandacht voor het individu. Het kan nog steeds gepaard gaan met een strafzaak en boete of gevangenisstraf wanneer dit van toepassing is. Met als voornaamste verschil dat de betrokken partijen uitzicht hebben op een positieve toekomst.

Heb je naar aanleiding van dit artikel vragen? Neem dan gerust contact met me op!